จังหวัดสุโขทัยถือได้ว่าเป็นต้นกำเนิดนางนพมาศ โดยตามหลักฐาน และพงศาวดารทางประวัติศาสตร์ นางนพมาศ เป็นชื่อของสตรีนางหนึ่งที่ปรากฎในหนังสือซึ่งมีชื่อเรียกด้วยกันถึง 3 ชื่อ คือ ‘เรื่องนางนพมาศ’ หรือ ‘เรวดี นพมาศ’ และ ‘ตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์’ ที่แต่งโดยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหาเจษฎาราชเจ้า (ในหลวงรัชกาลที่ 3) ซึ่งเนื้อความในหนังสือได้มีการระบุว่า นางนพมาศ เกิดในยุครัชกาลของพระยาเลอไท กษัตริย์องค์ที่ 4 แห่งราชวงศ์พระร่วง (พ.ศ. 1805 – พ.ศ. 1842) เป็นบุตรธิดาของพราหมณ์ในราชสำนัก นางนพมาศ มีความงดงามทั้งรูปร่าง และหน้าตา สติปัญญา ด้วยความเพรียบพร้อมนี้จึงได้เข้ารับราชการในสมัยพระยาลิไท ในเวลาต่อมาบิดาของนางก็ได้ถวายตัวนพมาศให้แก่พระร่วงเจ้าและถูกแต่งตั้งให้เป็นสนมเอกในตำแหน่งท้าวศรีจุฬาลักษณ์
เมื่อถึงวันพระราชพิธีจองเปรียญลอยพระประทีป นางได้คิดประดิษฐ์โคมเป็นรูปบัวกมุทบาน ซึ่งมีนกเกาะดอกไม้สีสวยงามต่างๆ กัน และนำไปถวายแก่พระร่วงเจ้า จึงทำให้พระองค์พอพระทัยและเป็นที่โปรดปรานอย่างมาก เมื่อครั้งที่พระร่วงเจ้าจะทำการบูชาพระรัตนตรัย นางนพมาศก็ได้คิดประดิษฐ์พนมดอกไม้ที่มีความวิจิตร และอ่อนช้อยงดงามถวายพระร่วงเจ้าเพื่อสักการะพระรัตนตรัย จึงทำให้ท่านทรงพอพระทัยและโปรดปราน ตรัสสั่งว่า แต่นี้ต่อไปเวลามีพิธีเข้าพรรษาจะต้องบูชาด้วยพนมดอกไม้กอบัวนี้
ทางจังหวัดสุโขทัยร่วมกับวิทยาลัยนาฎศิลปะสุโขทัย ได้จัดให้มีการแสดงแสงเสียง ตำนานท้วมศรีจุฬาลักษณ์ มีการเหเรือทางน้ำ และพิธีลอยกระทงในยุคสุโขทัยที่งดงาม รวมไปถึงการเฉลิมฉลองด้วยการจุดพลุ ตะไล ไฟพะเนียง ตามหลังศิลาจารึกพ่อขุนรามที่ว่า “เมืองสุโขทัยนี้ มีสี่ปากประตูหลวง เที้ยรย่อมคนเสียดกันเข้ามาดู ท่านเผาเทียน ท่านเล่นไฟ เมืองสุโขทัยนี้มีดั่งจักแตก” และเปิดให้ประชาชน นักท่องเที่ยวได้ชมฟรี ในงานประเพณีลอยกระทงเผาเทียนเล่นไฟ ในเวลา 21.30 น. สามารถจับจองที่นั่งบริเวณสระตะพังตะกวน วัดสระศรี บริเวณสถานที่จัดงานลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ต.เมืองเก่า อ.เมือง จ.สุโขทัย
ฤดี ธนวณิชย์วรชัย จังหวัดสุโขทัย
